Di tích Hoành Sơn Quan tọa lạc trên đỉnh đèo Ngang - Ảnh: NAM TRẦN
Di tích Hoành Sơn Quan hay còn thường được gọi "cổng trời", xây dựng dưới thời Minh Mạng vào năm 1833, nằm trên đỉnh đèo Ngang (ranh giới của hai tỉnh Hà Tĩnh và Quảng Bình), cao hơn 4m với hai bên là cả ngàn bậc thang được đào vào núi.
Vượt ngàn bậc đá uốn lượn, du khách bước đến "cổng trời" phóng tầm mắt về phía trước là cả một vùng đất Kỳ Nam, Kỳ Anh, Hà Tĩnh rộng lớn.
Hoành Sơn Quan là di tích cổ, khi xưa vốn để kiểm soát việc qua lại đèo và mang trong mình vẻ trầm mặc, cổ kính, rêu phong theo thời gian.
Nhưng dường như đã bị lãng quên với nhiều người bởi giờ đã lựa chọn qua hầm đèo Ngang thay vì vượt đèo để rút ngắn lộ trình.
Theo sách Đại Nam nhất thống chí, Hoành Sơn có độ dài 81 dặm, đông tây cách nhau 57 dặm, tây đến địa giới Hương Khê 40 dặm, nam đến Quan ải Quảng Bình 49 dặm, bắc đến Cẩm Xuyên 32 dặm - Ảnh: NAM TRẦN
Có chăng chỉ thi thoảng mới thấy từng nhóm bạn trẻ "phượt" bằng xe máy dừng chân đứng lại bên khu di tích này.
Quê ở Quảng Bình, Nguyễn Thị Kim Oanh (22 tuổi, Trường ĐH Y dược Đà Nẵng) cùng bạn đến khu di tích Hoành Sơn Quan trên đỉnh đèo Ngang thăm thú, chụp hình lưu lại những khoảnh khắc bên nhau trước khi dời giảng đường đại học.
Hoành Sơn Quan nằm trên đỉnh đèo Ngang được cả tỉnh Quảng Bình lẫn Hà Tĩnh xếp hạng di tích lịch sử, văn hóa thuộc tỉnh mình. Cả hai tỉnh cũng đều lập hồ sơ trình công nhận là di tích quốc gia nhưng đều không được chấp nhận.
Việc tranh chấp dai dẳng làm cho cả khu vực đèo Ngang được đánh giá có giá trị đặc biệt quan trọng trong lịch sử nhưng vẫn bị lãng quên và hiện nay ''cổng trời'' Hoành Sơn Quan đang bị xuống cấp cùng sự xâm hại đáng tiếc.